Het belang van buiten spelen....

Een filosofisch wandelgesprek

Afgelopen zaterdag heb ik met een aantal medestudenten genoten van een filosofisch wandelgesprek. We zijn de Amerongse bossen ingetrokken en hebben met elkaar van gedachten gewisseld over de verhouding mens en natuur in relatie tot een duurzame interculturele pedagogiek.
In de auto onderweg naar Amerongen begon het genieten al. Het eerste stukje, van de A18 naar de A12 en dan tot Arnhem is niet zo spectaculair. Maar vanaf Arnhem rijd je eigenlijk net onder de Veluwe, door prachtige natuur. Deze route vind ik altijd zo veel mooier dan de A15 die ik neem als ik naar Rotterdam rijd. Ik merk dat ik zelf daardoor al veel rustiger aan het stuur zit. Maar rijst bij mij ook direct de eerste vraag, want hoe duurzaam is mijn autorit met mijn dieseltje naar Amerongen? Dat zou natuurlijk veel beter kunnen met de trein. En direct merk ik dat ik allerlei excuusjes verzin voor mijzelf waarom de trein echt niet "kan".
In Amerongen word ik gastvrij ontvangen met een heerlijke kop koffie. Een aantal studenten zijn er al en sommige moeten nog komen. Als iedereen is gearriveerd gaan we op pad. De zon schijnt en mooier dat dit kan het niet worden op een winterdag in januari. Of toch wel? Volgens Otto is het bos met sneeuw nog mooier. Volgens mij heeft het bos in ieder jaargetijde iets eigens, wat mooi en speciaal is. Vandaag geniet ik vooral van de lichtval van de laagstaande zon.
Aan het begin van het bos nemen we een klein paadje. Otto vertelt dat de mensen die hier wandelen vaak wat triest overkomen. Hij houdt ons nog even in spanning. Terwijl we verder wandelen vertelt hij ons dat het paadje naar rechts naar het kabouterbos loopt. "Tot nu toe gelooft alleen Karel mij, als ik dat vertel", zegt hij er bij. Ik geniet van de manier waarop Otto ons meeneemt door het bos.
Het kind in mij komt naar boven. Kabouters? Daar wil ik heen. Maar volgens Otto zijn ze in winterslaap en valt er nu niets te zien. De magie van het bos houdt ons nu al in zijn greep.
Aan het eind van het paadje legt hij uit waarom er in dit pad trieste mensen wandelen. Veel mensen hebben hun overleden huisdieren hier begraven. Als je hier niets van weet, zou je het niet kunnen ontdekken, maar wie dit weet kan zien waar er een geliefd huisdier ligt. Otto laat zien hoe de takken op sommige plekken in een vorm zijn neergelegd en er een plantje of mooie steen bij ligt. Een grafje in de natuur voor de geliefde hond, kat of hamster. Ook komen we langs een oude grafheuvel, het is een stukje cultureel erfgoed. De dood speelt een prominente rol in dit stukje bos. We staan er natuurlijk even bij stil. Er ontstaan een aantal filosofische vragen. Hoe belangrijk zijn huisdieren voor kinderen? En hoe gaan zij om met de dood? Zijn rituelen hierbij van belang voor kinderen? Eric maakt de prachtige opmerking; de dood maakt ecologisch bewust.

 

We wandelen verder over de knisperende herfstbladeren die als een tapijt op de koude grond liggen. Ik geniet met volle teugen. Met Carolien spreek ik over onze kinderen. Haar kinderen zijn wat jonger dan die van mij. We hebben het over de balans tussen buitenspelen en computerspelletjes, over verschillen in spel tussen jongens en meisjes, over gevaren in het bos. Otto vertelt dat er aan het begin van het bos, de bosrand wel vaak kinderen spelen, maar verder het bos in, eigenlijk niet. Wat zijn de gevaren? Is het de angst voor het vallen over of uit bomen, de angst voor het vies worden, of is het de angst voor de buitenwereld, de enge mannen die kinderen ronselen in het bos? Wat is het eigenlijk jammer dat er angst komt kijken bij spelen in het bos.
Aan het eind van het volgende pad staan we weer even stil met elkaar. Het gesprek gaat over het onderwijs. Hoe kunnen we de kinderen in de binnenstad in contact brengen met de natuur? Ouders en kinderen uit achterstandswijken zijn niet gewend de natuur in te gaan. Zij missen het daardoor ook niet. Wat je niet kent, mis je niet. Wat is onze taak als leerkracht hierin? Wat is eigenlijk dat belang van de natuur? Waarom willen we dat kinderen zich bewust worden van de natuur? Is het nog mogelijk naast de toetscultuur op school om hier aandacht aan te besteden?
Terwijl we daar zo heerlijk staan te filosoferen heeft Eric een mooie suggestie. In het kader van reflecteren; laten we even bij onszelf stilstaan en bedenken wat deze natuur met ons doet, persoonlijk. De temperatuur, het licht, het gesprek, de stilte.....

Ik vind het een prachtige suggestie. We zijn even allemaal stil. Ik geniet van het moment van stilte. Ik merk dat ik al de hele tijd kijk naar de prachtige laaghangende zon tussen de bomen. Het ziet er magisch uit. De lichtval is schitterend. Het maakt me rustig en vredig. Het zorgt dat ik kan loslaten. Alle zorgen en problemen verdwijnen even. De wereld is weer mooi. Ik realiseer mij, dat ik de natuur echt nodig heb. Als ik niet iedere week even lekker zou kunnen wandelen, zou ik daadwerkelijk in een depressie zakken. Er komt vandaag de dag zoveel ellende de woonkamer binnen door de TV. Alle ellende in de wereld komt op je bord en dan heb je ook nog de drukte in je werk. Ik heb het nodig om af en toe los te kunnen laten, en om los te kunnen laten heb ik de natuur weer nodig.
Terwijl we onze gevoelens en gedachten met elkaar delen, zien we drie jonge dames aan komen lopen. Jeugd in het bos, dat doet ons goed.

Natuurlijk willen we graag weten waarom de meiden hier aan het wandelen zijn. Per slot van rekening was een van de vragen eerder in de wandeling of jeugd nog naar het bos gaat tegenwoordig. Liesbeth spreekt ze aan. Twee ervan zijn 18 jaar en ééntje is 20 jaar oud. Het zijn studentes die met de studentenvereniging op bezinningsweekend zijn hier in de buurt. Omdat ze een paar uur vrij waren, vonden ze het lekker om even naar buiten te gaan. Ze studeren in Wageningen. Een van de meisjes komt uit Rotterdam. Zij leven vanuit christelijke overtuiging. De natuur maakt dat zij zich meer verbonden voelen met God. Een van de meisjes denkt dat mensen die christelijk zijn, dichter bij de natuur staan, ecologischer bewust zijn, dan niet gelovigen. Ook denkt ze dat mensen uit de hogere sociale milieus zich meer bewust zijn van het belang van de natuur dan de mensen uit de lagere sociale milieus.
We vervolgen onze wandeling. Met Carolien en Liesbeth spreek ik over de drang van ouders om alles te willen controleren. Dit lijkt vandaag de dag erger dan dat het vroeger was. Kapotte broeken, vieze kleren, een kind dat valt. Ouders lijken dit allemaal te moeten voorkomen. Vroeger was het de normaalste zaak van de wereld. Van vallen leer je opstaan, kleren die kapot gaan worden gerepareerd, als je vies wordt ga je lekker in bad..... geen probleem toch? Maar het lijkt al te beginnen met de zwangerschap. Zwangere vrouwen krijgen te horen wat ze wel en niet mogen eten of drinken. De verloskundige of het consultatie bureau, zij bepalen wat wel of niet mag. Ouders zijn zichzelf daarin wat kwijt geraakt, lijkt het. Terwijl we zo filosoferen lopen we langs een pad waar alle bomen tot een meter hoor zijn afgezaagd. De stronken zijn bekleed met een mooie laag mos. Het bos heeft zich neergelegd bij deze wrede handeling van de mens. Op een aantal stronken zijn stenen neergelegd. Zijn dit kindsporen? Zouden er kunstenaars aan het werk zijn geweest? Wie ze heeft neergelegd zullen we nooit weten... maar iemand heeft deze natuur een extra tintje gegeven.

We lopen langs de Ginkel, een mooi pand met stukje grond midden in het bos. Het is van de gemeente Rotterdam. Vroeger, net na de oorlog werden daar de kinderen vanuit Rotterdam een tijdje ondergebracht om wat natuurlijk vitamines op te doen. De "bleekneusjes" kwamen daar weer een stuk gezonder van thuis. Tegenwoordig worden de kinderen gewoon vol gepropt met vitamine druppels en andere aanvullende supplementen. De Ginkel doet mij denken aan het Pestalozzi kinderdorp op de grens van Duitsland en Zwitserland, waar destijds de oorlogswezen werden opgevangen. We staan weer even stil voor wat filosofische input. De stelling van het meisje over het verschil in rangen en standen en de invloed hiervan op de natuurbeleving wordt nader onderzocht. Hoe kan je ouders en kinderen uit de lage milieus het belang van de natuur bijbrengen?
Maar ook tieners lijken veel minder te hechten aan natuur, zien zij het belang ervan nog in?
We zien prachtige, versteende elfenbankjes tegen een boom aangeplakt zitten. Wat zou dit beeld bij kinderen oproepen? Zou het überhaupt iets bij tieners oproepen? De maatschappij is erg commercieel en materieel ingesteld. Resultaat gericht, lineair ingesteld. Tieners denken in termen van: "Wat moet ik bereiken? Wat levert mij dit op? Wat heb ik eraan?" Natuur lijkt daarin geen plaats meer te hebben. Ze zien de relatie tussen mens en natuur niet meer.
Terwijl de groep verder loopt maken Carolien en ik een foto van de elfenbankjes. Een vriendelijke dame loopt langs en vraagt ons op een spannende toon:"Kennen jullie het geheim van de elfenbankjes al?". Onze nieuwsgierigheid is direct gewekt. En ze legt uit, dat elfenbankjes draaien als de boom omvalt. We kijken naar een afgebroken stuk stam en ja hoor.... de elfenbankjes staan horizontaal. Wat een mooi natuurfenomeen. En wat vertelt deze dame dat op een prachtige manier. Dat is wat kinderen raakt, het geheim van de elfenbankjes!

 

Met Carolien loop ik wat achter de groep aan, samen kletsen over de natuur en zo komen er eigenlijk vanzelf allerlei herinneringen op. We komen tot de conclusie dat deze herinneringen zorgen dat je zelf ook met de kinderen weer naar het bos gaat, en zij waarschijnlijk ook weer met hun kinderen. Mooie herinneringen maken dat je ergens belang aan hecht. Maar mensen uit de binnenstad hebben deze herinneringen waarschijnlijk niet, en zullen dus ook minder belang hechten aan de natuur.
Inmiddels merk ik dat de temperatuur behoorlijk zakt, het begint ook al wat te schemeren. We zijn weer aan de rand van het bos, er staat een leuk huis met een spannende tuin.

Er hangt een bordje met "Secret garden", de geheime tuin, ook dat heeft weer iets magisch. In de tuin is van alles te zien, allerlei beelden en andere ornamenten. Zouden kinderen dit zien? Hoe zouden ze dat dan ervaren? Of zouden ze er compleet aan voorbij gaan?
En zo zijn we aan het eind van de wandeling gekomen. Lia heeft een heerlijke pan soep klaar staan en als we de woonkamer binnen gaan, merken we pas echt dat het buiten inmiddels best fris is geworden. De warmte van de kamer valt als een warme deken om mij heen. We genieten samen nog even na onder het genot van een kop soep en wat stokbrood. Voor mij was het een prachtige ervaring! Ik heb genoten en ben weer helemaal opgeladen om aan een nieuwe week te beginnen!

Filosoof, bevliegeraar, trendwatcher....

Deze week had ik het genoegen om naar de bevlogen inspirator en filosoof Ruud Veltenaar te mogen luisteren. Hij gaf een lezing op de studiedag waar ik bij aanwezig was. De zaal zat vol met docenten, een kritisch publiek. Ruud denkt vooruit, leeft al gedeeltelijk in de toekomst, ook hij is kritisch. Hij spreekt over onderwijs vanuit een kritisch emancipatorische kijk op pedagogiek. De wereld verandert en wij moeten mee veranderen is zijn boodschap. Menselijke systemen zijn niet meer in balans met de natuurlijke systemen. Er is moed nodig om een toekomst te creëren met meerwaarde voor onze kinderen. De technologie is er al. De biomimicry bestudeert de natuurlijke systemen en kijkt dus af bij moeder natuur, waarna zij de technologie ontwikkelt die daarop is gebaseerd.
Zijn betoog past naadloos bij mijn opleiding ecologische pedagogiek.

Onderwijs zoals wij dat in Nederland op dit moment kennen is hopeloos achterhaald. We leiden niet op voor de toekomst. De wereld verandert in een enorm tempo. Nieuwe technologieën zorgen voor onbegrensde mogelijkheden. Mogelijkheden die de jeugd al ziet, maar waar de docent nog geen weet van heeft.  Op school leren de leerlingen nu dingen die eigenlijk totaal zinloos zijn als ze straks de maatschappij in gaan.
Kennis halen de leerlingen straks niet meer bij de docent, niet meer op school, zij halen hun kennis vanuit alle media, zij zoeken hun eigen kennisbronnen. Dit is zelfs al begonnen. De Maker Movement organiseert festivals waar je workshops kunt volgen die jij interessant vindt. Kunst, techniek, fashion of food, er zijn workshops voor iedereen. Jongeren komen in grote getale naar deze festivals. Daar willen ze wel leren, terwijl ze op school van alles doen behalve opletten.
Zijn docenten dan niet meer nodig? Jazeker, maar de rol zal veranderen. Door nieuwe technologieën worden we straks allemaal ouder. Een lang leven is fijn, of niet? Een lang leven is pas fijn als je gelukkig kunt zijn. Maar wat is geluk? Hoe worden we gelukkig? Daar bereidt school hen niet op, maar dat is wel waar het om zou moeten gaan. Maar kunnen we de leerlingen daadwerkelijk voorbereiden op de toekomst als wij die toekomst niet kennen? We moeten kijken naar meesterschap, zoals Veltenaar het noemt. Waar ligt de interesse en passie van de leerling? Wat zijn de kwaliteiten? Vandaar uit moeten we werken. Levenskunst moet een prominente plaats krijgen in het curriculum. Wanneer ben je gelukkig? Als je iets voor een ander kunt betekenen en als een ander iets voor jou overheeft. People, planet, purpose, dat is waar het om gaat.

Het onderwijs moet veranderen en misschien is de weg die we in gaan slaan niet de juiste. Dat is niet erg, falen bestaat niet, aldus Veltenaar. Van falen leer je het meeste. Blijkt dat het niet werkt, dan sla je weer een nieuwe weg in. Maar stil staan, is geen optie.

Geboeid luister ik naar deze inspirator, maar zo af en toe kijk ik de zaal in. Ik schrik van het publiek. Natuurlijk zitten er velen zoals ik gepassioneerd te luisteren, vooral de wat jongere docenten lijken op te gaan in de woorden van Veltenaar. Maar ik zie ook boze, soms verveelde gezichten. Twee stoelen verderop zie ik een dame zelfs slapen, of in ieder geval zeer demonstratief doen alsof. Verschillende docenten spelen met hun mobieltje. Docenten, het zijn toch net leerlingen! Wat doet dit met mij? Ik voel plaatsvervangende schaamte. Ik zie ineens waar het probleem ligt. Verandering is eng, je weet niet wat je moet verwachten. Veel mensen durven de verandering niet aan, stoppen liever hun kop in het zand. Verzinnen allerlei excuses waardoor verandering echt niet mogelijk is. Verschuilen zich achter het systeem. Jammer. Maar verandering begint bij jezelf, dus ik ga mij niet verschuilen. Ik ga de uitdaging aan!


Meer info:

http://www.ruudveltenaar.nl/
http://www.biomimicrynl.org/
http://amsterdammakerfestival.nl/over/maker-movement/